زنگان-کانون وبلاگ نویسان جوان زنجان

• 
     وبلاگ"  آپاندیسِ قلم"نوشت

 نویسنده: مصطفی سلیمانی

** درآمد:
مهم ترین مناسبت ماه مبارک رمضان، شب قدر است که همواره مورد توجه مؤمنین بوده و خواهد بود. همگان در صورتی می توانیم از ماه میهمانی خدا بهرۀ کافی ببریم که نسبت به این ماه، خصوصاً شب قدر معرفت کافی داشته باشیم و شب قدر را، والا قدر بدانیم، و زمانی‌ که دانستیم شب قدر چیست و چه آثاری دارد و زنده نگه داشتن این شب چه نتیجه ای به همراه دارد، یقیناً مورد مغفرت و رحمت حق تعالی قرار خواهیم گرفت. این نوشتار در هیمن راستا بر آن است تا به برخی از نکات برجستۀ تفسیری پیرامون سورۀ قدر و شب قدر از نگاه مفسران بزرگ اشاره کند.
** تکرار شب قدر در همۀ سال ها:
عدّه‏ای بر این عقیده‏اند که شب قدر در عهد حضرت رسول اکرم(ص) بوده و سپس برداشته شد؛ در حالیکه طبق ظاهر آیات قرآن، این شب مستمر بوده و مداوم در همه سال تکرار مى‏شود.[تفسیر نمونه، مکارم شیرازى، ج27، ص184] 
دلیل این مسأله آن است که کلمه‌ی «تَنزَّلُ» در آیۀ «تَنزَّلُ الْمَلَئکَةُ وَ الرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبهِّم مِّن کلِ أَمْرٍ» در اصل «تتنزّل» بوده است،[المیزان فى تفسیر القرآن، محمد حسین طباطبایى، ج‏20، ص332] و از آنجا که فعل مضارع دلالت بر استمرار دارد روشن مى‏شود که شب قدر مخصوص به زمان پیامبر اکرم(ص) و نزول قرآن مجید نبوده است، و هم چنین جمله اسمیه در سورۀ قدر «سَلامٌ هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ» که نشانۀ دوام است نیز گواه بر این معناست. به علاوه، روایات نیز این معنا را تأیید می‏کنند.
از جمله از امام صادق(ع) روایت شده که کسی از آن حضرت در مورد شب قدر سؤال کرد و گفت: «أَخْبِرْنِی عَنْ لَیْلَه الْقَدْرِ کَانَتْ أَوْ تَکُونُ فِی کُلِّ عَامٍ فَقَالَ لَوْ رُفِعَتْ لَیْلَه الْقَدْرِ لَرُفِعَ الْقُرْآن‏»[من لایحضره الفقه، ج2، ص158] مرا از شب قدر خبر بده. آیا شب قدر بود (و تمام شد) یا این که در هر سال شب قدری است؟ حضرت فرمود: اگر شب قدر برداشته می شد، قرآن هم برداشته می شد. اشاره به این که شب قدر مثل قرآن جاوید و همیشگی است.
در روایت علی بن مسیب بر استمرار شب قدر در هر سال تصریح شده است؛ ازاین رو، در جواب سؤال از تکرار آن در هر سال آمده است: «بل هی لامه محمد ما بقی منهم اثنان»[الدرالمنثور فی تفسیر المأثور، جلال الدین سیوطی، ج6، ص371] بلکه شب قدر برای امت محمد باقی است تا مادامی که دو نفر از ایشان باقی باشد (کنایه از این که همیشه خواهد بود).
در نتیجه اگر مراد از تعدد شب قدر، تکرار آن در تاریخ اسلام باشد، از روایات تعدد برداشت می شود؛ چرا که هر سال شب قدر تکرار می شود.   
** مراد از روح در «تَنزَّلُ الْمَلَئکَةُ وَ الرُّوحُ»:
پیرامون این کلمه تفاسیر متعددی بیان گردیده است که برخی از آنها در میان شیعیان نیز رواج دارد:
1. مراد از آن، یک فرشته‌ی بسیار بزرگ است که آسمان و زمین در برابر او ناچیزند. 
2. گروهی از فرشتگان هستند که تنها در شب قدر توسط ملائکه دیده می شوند.
3. یکی از مخلوقات الهی است که می خورد و می پوشد در حالیکه نه از ملائکه است و نه از انسان ها و شاید یکی از خدمت‌ کاران بهشت باشد.
4. شاید عیسی(ع) باشد که در قرآن به همین نام خوانده شده و در شب قدر به همراه ملائکه به زمین می آید تا از احوال امت پیامبر آگاهی یابد.
5. شاید قرآن باشد؛ زیرا از قرآن نیز تعبیر به روح آمده است: «وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا».[شوری: 52]
6. شاید مراد رحمت الهی باشد که در قرآن از آن تعبیر به روح آمده است: «...و لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ ».[یوسف: 57] 
7. روح موجودی بالاتر از ملائکه است. به نظر، دیدگاه بهتر این است که منظور از روح، جبرئیل است و علت اینکه به صورت جدا از ملائکه ذکر شده، ارزش و مقام او بوده است».[مفاتیح الغیب، فخرالدین رازى، ج‏32، ص234]
از جمله دیدگاه رایج در میان مفسران شیعه، قول هفتم است[تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج‏27، ص184] و روایاتی نیز در منابع روایی وجود دارد که بر این اعتقاد دلالت می‌کنند.[الکافی، کلینی، ج1، ص386]
 البته برخی از مفسران شیعه نیز قائل‌اند منظور از روح در آیه، جیرئیل است.[تبیین القرآن، سید محمد حسینى شیرازى، ص621]
 به حسب روایات شیعه؛ این نزول ملائکه بر امام زمان‌(عج) می‌باشد و آنها آنچه مقدور شده را بر آن امام عرضه می‌دارند.[تفسیر قمی، علی بن ابراهیم قمی، ج‏2، ص431]
** علّت نامگذاری شب قدر:
شب قدر (لیله القدر) یعنی شب تقدیر، شب اندازه‏گیری، شب تعیین بعضی از اشیاء.[قاموس قرآن، سید علی اکبر قرشی، ج5، ص251] در وجه نام گذاری چنین شبی، سخن بسیار است؛ از جمله گفته اند: 
1. شب قدر، از این جهت «قدر» نامیده شده که جمیع مقدرات بندگان در تمام سال، در آن شب تعیین می‏شود. قرآن می‏فرماید: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَه مُبارَکَه إِنَّا کُنَّا مُنْذِرِینَ٭ فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ»[دخان: 3و4] ما این کتاب مبین را در شبی پربرکت نازل کردیم، و ما همواره انذار کننده بوده‏ایم؛ در آن شب که هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین می‏گردد.
2. روایات متعددی نیز این معنا را بیان می کند که در آن شب، مقدرات یک سال انسان ها تعیین می‏گردد و ارزاق و سرآمد عمرها و امور دیگر، در آن شب مبارک تفریق و تبیین می‏شود.
3. این امر، هیچ تضادی با آزادی اراده انسان و مسئله اختیار ندارد؛ چرا که تقدیر الهی مطابق با شایستگی و لیاقت افراد و میزان ایمان و تقوا و پاکی نیت و اعمال آنهاست؛ یعنی برای هرکس، آن مقدر می‏کنند که لایق آن است، یا به تعبیر دیگر، زمینه ‏هایش را خود او فراهم کرده و این نه تنها منافاتی با اختیار ندارد، بلکه تأکیدی بر آن است.
4. بعضی نیز گفته‏اند آن شب را از این جهت شب قدر نامیده‏اند که دارای قدر و شرافت عظیمی است (نظیر آنچه در آیه 74 سوره حج آمده است: «ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ»؛آنها قدر خداوند را نشناختند.
5. عده ای نیز معتقدند که چون قرآن با تمام قدر و منزلتش بر رسول والامقام، و به وسیله فرشته صاحب قدر نازل گردید، آن را شب قدر نامیده اند.
6. شبی است که مقدر شده تا قرآن در آن نازل گردد.
7. کسی که آن شب را احیا بدارد، صاحب قدر و مقام و منزلت می‏شود.[ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج27، ذیل سوره مبارکه «قدر»]
8. خلیل بن احمد (نحوی) می گوید: شب قدر نامیده شده برای این که زمین در آن شب به سبب فرود آمدن انبوه فرشتگان، تنگی می کند: «وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ»[طلاق: 7] و کسی که در تنگی روزی قرار گرفته یا کسی که تنگ شده.[مجمع البیان، طبرسی، ج27، ص198]
** تعدّد شب قدر:
اما در پاسخ این سؤال  که آیا شب قدر در طول سال، یک شب است یا بیشتر، باید گفت: 
به فرمودۀ قرآن ثواب عبادت در این شب از هزار ماه عبادت بهتر است: «لَیْلَه الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهر»ازاین رو مؤمنین برای درک چنین شبی، پیوسته از اهل بیت عصمت و طهارت(ع) تعیین شب قدر را درخواست می کردند. پیروان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) برای درک این شب با عظمت، در ماه مبارک رمضان هر سال، سه شب را به عنوان شب‌ قدر، با توجه به روایات، به عبادت و راز و نیاز با خدای خویش می پردازند. 
ظاهر آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع) نشان می دهد که شب قدر، یک شب است، نه بیشتر؛ چرا که کلمه «لیله» در عربی بر وحدت و یکی بودن دلالت می کند. «لیلهالقدر» یعنی شبی که قدر است. افزون بر آن، از چندین روایت استفاده می شود که شب قدر، یک شب است که آن هم در ماه مبارک رمضان است؛ چرا که جمع میان آیات قرآن همین معنا را اقتضا می‏کند؛ از یک سو می‏فرماید: قرآن در ماه رمضان نازل شده: «شَهرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآن»[بقره: 185] و از سوی دیگر می‏فرماید در شب قدر نازل گردیده: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَه الْقَدْر»
از جمله روایاتی که بر یکی بودن شب قدر، آن هم در ماه مبارک رمضان، دلالت دارد، روایت زراره است. ایشان می گوید: از امام باقر(ع) در مورد لیله القدر سؤال کردم. امام فرمود: شب بیست و یکم یا شب بیست و سوم. عرض کردم: مگر یک شب نیست؟ امام فرمود: بله. گفتم: پس مرا از آن آگاه کن. فرمود: چه عیبی دارد که دو شب کار نیک انجام بدهی؟[تهذیب الاحکام، ج3، ص58]
ولی در این که کدام شب از شب های ماه رمضان شب قدر است، سخن بسیار است و در این زمینه تفسیرهای شده؛ از جمله شب اول، شب هفدهم، شب نوزدهم، شب بیست و یکم، شب بیست و سوم، شب بیست و هفتم و شب بیست و نهم.
ولی مشهور در روایات این است که در دهه آخر ماه رمضان و شب بیست و یکم یا بیست و سوم است. لذا در روایتی می‏خوانیم که در دهه آخر ماه مبارک رمضان پیغمبر اکرم(ص) تمام شب ها را احیا می‏داشت و مشغول عبادت بود.[تفسیر نمونه، ج27، ص189]
از امام صادق(ع) روایت شده که شب قدر، شب بیست و یکم یا بیست و سوم است. حتّی هنگامی که راوی اصرار کرد کدام یک از این دو شب است و گفت: اگر من نتوانم هر دو شب را عبادت کنم، کدام یک را انتخاب نمایم، امام(ع) تعیین نفرمود و افزود: «ما ایسر لیلتین فیما تطلب»[الکافی، ج4، ص156] چه آسان است دو شب برای آن چه می‏خواهی.
ولی در روایات متعددی که از اهل بیت(ع) رسیده، بیشتر روی شب بیست و سوم تکیه شده؛ درحالی که روایات اهل سنت، بیشتر بر شب بیست و هفتم دور می‏زند.[تفسیر نمونه، ج27، ذیل تفسیر سورۀ قدر]
- حاصل سخن اینکه:
شب قدر در طول سال یک شب است و آن هم در دهه آخر ماه مبارک رمضان قرار دارد و در بسیاری از روایات اهل بیت(ع) شب قدر، شب نوزدهم یا بیست یکم یا بیست سوم است؛ یعنی یکی از این شب ها قطعاً شب قدر است.
اما با استفاده از بعضی روایات می توان به نوعی بین روایات شب قدر جمع نمود و سه شب را شب قدر به حساب آورد؛ چنان که در روایتی از امام صادق(ع) نیز نقل شده که فرمود: «التقدیر فی لیله القدر تسعه عشر، و الإبرام فی لیله احدی و عشرین و الامضاء فی لیله ثلاث و عشرین؛ تقدیر مقدرات در شب نوزدهم و تحکیم آن در شب بیست و یکم و امضا در شب بیست و سوم است.»[الکافی، ج4، ص159]
به هر حال، با روشن شدن این که شب قدر، یک شب است، نه چند شب و آن هم در دهه آخر ماه مبارک رمضان قرار دارد، با این وجود، شب قدر بین شب های سه گانه (نوزدهم، بیست یکم و بیست سوم) مخفی است؛ به سبب نکته ای که در آن است.
** فضیلتِ روز قدر:
سوالی که مطرح است، این است که آیا روز قدر هم در شأن و منزلت، همانند شب آن است؟ 
در جواب باید گفت: در کتاب «تهذیب الاحکام آمده است: «لیلة القدر فی کل سنة و یومها مثل لیلتها، شب قدر در هر سالی هست و روزش در ارزش همانند شبش است»[تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، به نقل از تفسیر نسیم رحمت، ص473] پس اگرچه وقایعی همچون نزول ملائکه بر ولی الله(ع) در شب قدر است، اما روز قدر هم در ارزش و فضیلت همانند شب آن است.
مرحوم شیخ عباس قمی در اعمال شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان می گوید: روزهای این شب ها را نیز باید حرمت داشت و به عبادت و تلاوت و دعا به سر آورد؛ زیرا که در احادیث معتبره وارد شده است که روز قدر در فضیلت مثل شب قدر است.[ر.ک: التهذیب، شیخ طوسی، ج4، ص331، ح101] این روایت می تواند اشاره به این معنا باشد که لیله القدر، همان حرکت وضعی بیست چهار ساعته زمین به دور خودش است. بنابراین روز را نیز شامل می شود و روز آن نیز فضیلت شب را دارد.
** شب قدر و نامۀ اعمال به دست حضرت حجت(عج):
بر اساس روایات معتبر تمام امور بندگان بر پیامبر(ص) و امام معصوم و حجت الهی نازل می شود و از آن رو که هم اکنون حجت خداوند بر روی زمین، امام عصر(عج) است؛ تقدیر امور به ایشان عرضه می شود.
امام جواد(ع) از حضرت امیر المؤمنین(ع) نقل می کند که ایشان به حسن بن عباس فرمود: شب قدر در هر سالی است و خداوند در آن شب تمام امور آن سال را نازل می کند، پس از رسول خدا(ص) نیز کسانی عهده دار این امور هستند. ابن عباس از امام پرسید: آن ها کیستند: امام علی(ع) فرمود من و یازده نفر از فرزندان من که امام و هم سخن با فرشتگان هستیم.»[تقریب المعارف، ابو الصلاح حلبی، ص182]
** تناسب سورۀ قدر با حضرت زهرا(س):
پیرامون سورۀ قدر دو گونه تفسیر میان مفسران موجود است: 
1- تفسیر معروف و مصطلح: 
که عموم مفسر ان در تفاسیرشان آورده‏ اند و با ظاهر الفاظ آن سازگارتر و براى عموم مردم هم قابل فهم ‏تر است. برطبق این تفسیر، سوره یاد شده راجع به نزول قرآن در شب قدر است و این که شب قدر چیست و نیز شب قدر از هزارماه برتر است و مطالب دیگر مربوط به این سوره که در تفاسیر مفسران گرانقدر اسلامى بیان شده است.
2- تفسیر عرفانی:
که در واقع تأویل بوده و بسیار دقیق ‏تر و عمیق‏ تر است و به تفسیر بطنى از بطون قرآن کریم برمى‏گردد نیز از سوى ائمه معصومین(ع) مطرح شده است.
در روایتی از امام صادق(ع) می خوانیم:
«إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ اَلْقَدْرِ»، اَللَیْلَةُ فاطمة والقدر اَللَّهُ فمن عرف فاطمة حق معرفتها فقد ادرک لیلة القدر، و انّما سُمّیت فاطمة لانّ الخلق فطموا عن معرفتها.
و قوله: «وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَةُ اَلْقَدْرِ لَیْلَةُ اَلْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ»؛ یعنى خیر من الف مؤمن و هى ام المؤمنین‏.
«تَنَزَّلُ اَلْمَلائِکَةُ وَ اَلرُّوحُ فِیها» و الملائکة المؤمنون الذین یملکون علم آل محمد(ص) والروح القدس هى فاطمة.
«بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ اَلْفَجْرِ»؛ یعنى حتى یخرج القائم.[تفسیر فرات کوفى، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفى، تحقیق محمد کاظم، ص581]
- بر مبناى تفسیر و تأویل امام صادق(ع)، تفسیر سوره قدر به اجمال چنین است: 
«اللیلة فاطمة» است والقدر «اللَّه»، پس هر کس که فاطمه را به حقیقت بشناسد، حتماً شب قدر را درک کرده است. علت نامگذارى آن حضرت به فاطمه، به خاطر این است که مردم از شناختنش ناتوان هستند. اما معناى «لیلة القدر، بهتر از هزار ماه است»؛ یعنى، بهتر از هزار مؤمن است و آن نیز ام‏المؤمنین حضرت زهرا(س) مى‏باشد. مراد از ملائکه، مؤمنان عالِم به علوم آل محمد(ص) و اهل بیت اویند و مراد از روح یا روح‏القدس همانا فاطمه است. مراد از این که: در آن شب تا طلوع فجر همه امور به سلامت بوده، و نیز داراى رحمت است، طلوع فجر همان ظهور حضرت مهدى آل محمد(ص) است.
آنچه که موجب شده تا امام صادق(ع) لیلة القدر را به نام نامى آن «انسان کامل» و معصوم والا مقام حضرت زهرا(س)، اختصاص دهد، این است که آن بانوى بى‏بدیل، کوثر وجود یازده کلام اللَّه ناطق و یازده امام معصوم(ع) و انسان‏هاى کامل است. آرى، فاطمه زهرا(س) رمز و راز بقاى اسلام محمدى(ص)، حلقه اتصال نبوت، امامت و ولایت، وارث سریر رسالت، حامى امامت و حامل ولایت است. فاطمه که خود کوثر و خیر کثیر جارى در جان جهان و باقى در هر زمان است، کوثر وجود یازده امام معصوم(ع) -به ویژه امام آخرین و بقیة اللَّه فى الارضین «مهدى موعود(عج)»- نیز هست تا آن امام منجى انسان‏ها و تحقق بخش اهداف نبوت و امامت، ظهور کند و انسان‏هاى تشنه کمال و معنویت را به سرمنزل مقصود انسانى-الهى برساند. این است راز حدیث مشهور و معتبر قدسى «لولاک»، که خداى متعال خطاب به بنده برگزیده‏اش رسول گرامى(ص) فرمود: «یا احمد! لولاکَ لَما خَلَقْتُ الافلاک ولولا على لَما خَلَقْتُکَ ولولا فاطمة لَما خَلَقْتُکُما» اى احمد! اگر به خاطر تو نبود جهان آفرینش را خلق نمى‏کردم و اگر به خاطر على نبود تو را نمى‏آفریدم و اگر به خاطر فاطمه نبود هر دو تاى‏تان را نمى‏آفریدم‏.[فاطمة الزهرا بهجة قلب المصطفى، احمد رحمانى همدانى، ص9]
** علّت مخفی بودن شب قدر:
دلایل گوگانی در این زمینه ذکر گردیده است:
1- بسیاری معتقدند مخفی بودن شب قدر در میان شب های سال، یا در میان شب های ماه مبارک رمضان برای این است که مردم به همه این شب ها اهمیت دهند؛ همان گونه که خداوند رضای خود را در میان انواع طاعات پنهان کرده تا مردم به همه طاعات روی آورند و غضبش را در میان معاصی پنهان کرده تا از همه بپرهیزند؛ دوستانش را در میان مردم مخفی کرده تا همه را احترام کنند؛ اجابت را در میان دعاها پنهان کرده تا به همه دعاها روآورند؛ اسم اعظم را در میان اسمائش مخفی ساخته تا همه را بزرگ دارند و وقت مرگ را مخفی ساخته تا در همه حال آماده باشند.[تفسیرنمونه، ج27، ذیل سوره قدر]
2- صاحب تفسیر «اطیب البیان» می گوید: الحق، این که شب قدر، خصوص شب بیست و سوم است، موافق نص بعضی اخبار و فتوای مشهور از علمای اعلام است و این که در بعض اخبار، بین سه شب یا دو شب بیان فرموده یا هر سه شب را مدخلیت داده، برای این است که عبادت شب قدر برتر افضل از عبادت هزار ماه است که برابر با هشتاد و سه سال و چهار ماه است و در عبادت، اول باید تخلیه کرد و سپس تحلیه. شب نوزدهم و بیست و یکم شب تخلیه است که باید از گناهان و معاصی و صفات خبیثه و عقاید فاسده توبه کرد و قلب را پاک و پاکیزه نمود و خود را آماده ساخت و اگر گناهان تدارک دارد، تدارک کند تا این که در شب بیست و سوم عبادات به درجه اعلای قبول برسد.[اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید ابوالحسین طیب، ج14، ص176]
** تفسیر عرفانی «لیلة القدر» در بیان امام خمینی(س):
امام خمینی(س) در تبیین عرفانی «لیلة القدر» می فرماید: 
«اینکه خداوند می فرماید: «و ما ادراک ما لیله القدر؛ و تو چه می دانی که شب قدر چیست». این سخن برای تفخیم و تعظیم و بزرگی مطلب است و عظمت حقیقت لیله القدر. با آنکه خداوند، متکلم است و کسی مانند رسول اکرم(ص) مخاطب است. با این وصف، مطلب[حقیقت لیله القدر] به قدری با عظمت است که نمی توان آن را با الفاظ و حروف و کلمات، بازگو کرد. کانه می فرماید: تو نمی دانی که لیلة القدر، چه حقیقت با عظمتی است؛ حقیقت آن را نتوان بیان نمود و حروف و کلمات، توان نمایاندن حقیقت آن را ندارند. به همین دلیل خداوند در اشاره به حقیقت لیلة القدر، تنها به خواص و آثار آن پرداخت، و فرمود: «لیله القدر خیر من الف شهر؛ شب قدر، بهتر از هزار ماه است»، چرا که بیان حقیقت لیله القدر، ناممکن است و از اینجا می توان حدس قوی زد به اینکه حقیقت لیله القدر و باطنش غیر از این صورت و ظاهر است. گرچه این صورت و ظاهر نیز با اهمیت و با عظمت است... و اگر ملاحظه حقیقت لیله القدر شود، «الف شهر»[هزار ماه]، ممکن است کنایه از جمیع موجودات باشد، به اعتبار آنکه «الف» [هزار] عدد کامل است، و مراد از «شهر»[ماه]، انواع است. یعنی حقیقت محمدیه که انسان کامل است، از هزار نوع که جمیع موجودات باشد، بهتر است. و احتمال دیگر لیله القدر، اشاره باشد به مظهر اسم اعظم؛ یعنی وجود تام و کامل محمدی (صلی الله علیه و آله و سلم)، و «الف شهر»[هزار ماه] عبارت باشد از مظهر اسماء دیگر، و چون از برای حق تعالی، هزار و یک اسم است، و یک اسم «مستأثر» [پنهان] در علم غیب است. از این جهت، لیله القدر نیز مستأثر[پنهان] است و لیله القدر حقیقت محمدیه نیز اسم مستأثر است. از این جهت بر اسم مستأثر، کسی جز ذات مقدس حضرت رسول اکرم(ص) اطلاع پیدا نکند.»[آداب الصلوة، ص335]
همچنین صفی علیشاه نیز در تفسیر عرفانی لیلة القدر می نویسد: «آیا می دانی منظور از شب قدر که از هزار ماه بهتر است چیست؟ همان نسیم کوی یار است... به خصوص اگر که در چنین شبی از آن یار عزیز و محبوب علی الاطلاق این پیام برسد که خانه دل از خود و غیر، خالی کن و دو نیت را کنار بنه و بر در سرای دل در انتظار باش تا با وارد آمدن حال یا خطابی که باعث بسط شود، خانه دلت را به تصرف در آورم و با تجلی خود، انوار اقبال را از افق ذات بر عالم جانت بتابم.»[صفی علیشاه، شرح جامع تفسیر عرفانی و منظوم قرآن، ج10، ص4782]
** و در آخر:
اگر از برکات ماه رجب و شعبان بهرۀ کافی را نبرده‌ایم، می‌توانیم در ماه مبارک رمضان آنها را جبران کنیم و از تمام برکات آن به نحو احسن استفاده کنیم و این در صورتی است که نسبت به ماه مبارک رمضان و شب قدر معرفت کافی داشته باشیم و متوجه باشیم که شب قدر از شب های مقدس و متبرک اسلامی است. خداوند در قرآن مجید از آن به بزرگی یاد کرده و سوره ‌ای نیز به نام «سوره قدر» نازل فرموده است. در تمام سال، شبی به خوبی و فضیلت شب قدر نمی ‌رسد. این شب، شب نزول قرآن، شب فرود آمدن ملائکه و روح نیز نام گرفته است. عبادت در شب قدر برتر از عبادت هزار ماه است. در این شب، مقدرات یک سال انسان ‌ها و روزی‌ ها، عمرها و امور دیگر مشخص می‌شود. ملائکه در این شب بر زمین فرود می ‌آیند، نزد امام زمان(عج) می ‌روند و آنچه را برای بندگان مقدر شده بر ایشان عرضه می‌ دارند. شب‌ زنده‌ داری و تلاوت قرآن و مناجات و عبادت در این شب، بسیار توصیه و تأکید شده است.