زنگان-کانون وبلاگ نویسان جوان زنجان

وبلاگ"حماسی"نوشت

یکی از اصل‌های مهم اقتصاد اسلامی که بارها در روایات اهل بیت علیهم السلام بدان اشاره شده، این است که در جامعه اسلامی، معیار تولید کالا و عرضه آن به مسلمانان، باید مصلحت واقعی و نیازمندی آنان به کالا باشد، نه تمایل و تقاضای آنان؛ چراکه در بسیاری از وقت‌ها، تمایل و تقاضای عمومی بر اساس نیازمندی‌های کاذب انسان‌ها شکل می‌گیرد، نه مطابق با نیازهای واقعی آنها، در نتیجه اگر عرضه کالا صرفاً بر اساس هم‏سویی با تمایل و تقاضای عمومی باشد، راه برای تولید و عرضه کالاهای زیان‏بار هموار و اصلِ «نیازمندی عمومی» فدای نیازهای کاذبی می‌شود که توجه به آن موجب دامن زدن به مصرف‌گرایی، چشم و هم‌چشمی، اسراف و مانند آنها می‌گردد.

شهید مطهری در این باره می‌نویسد:

بعضی‌ها گمان می‌کنند که منبع درآمد، تمایلات بشر است و هر چیزی که تقاضایش وجود داشت و میل به خرید آن در مردم بود و پول درآور بود، باید عرضه داشت؛ و اینکه تقاضا علت تامّه جواز عرضه است؛ گرچه عرضه مواد مهلک یا ضعیف‏کننده جامعه باشد. جامعه‌ای که بیماری بادبادک و اسباب‌بازی و لوازم تجملی دارد؛ مانند مریضی است که اشتهای چیزی دارد که برایش مضرّ است. ... بالاتر اینکه تقاضای کاذب به وجود می‌آورد؛ هروئین می‌سازد و راه درآمد هنگفت به وجود می‌آورد.

این در حالی است که اسلام، مکاسب محرمه دارد و قبل از هر مسئله‌ای در مکاسب، مکاسب محرمه را عنوان می‌کند. فروختن بت و صلیب را حتی به غیرمسلمانان تحریم می‌کند، فروختن شراب و آلات قمار و وسایل گمراه کننده را مطلقاً تحریم می‌کند. فروش کتاب‌های گمراه کننده را تحریم می‌کند. ...

از همه اینها آشکار می‌شود که تز اسلام این است: منبع درآمد، نباید تمایلات و خواسته‌های مردم باشد، بلکه مصالح عمومی باید باشد. این اقتصاد، اقتصادی است واقع‏بینانه و مرتبط به اخلاق و تربیت بشر. پس در عین اینکه اسلام طرفدار ازدیاد ثروت است و ثروت را وسیله تأمین هدف‏های عالی خود می‏داند، به همین دلیل که هدف، عالی‏تر از خود ثروت است، راه درآمد را تمایلات و تقاضا نمی‏داند، مصلحت را راه می‏داند. اما در اقتصاد جدید این‏گونه محدودیت‏ها وجود ندارد؛ خصوصاً اقتصاد سرمایه‏داری. از صادرات‏شان می‏توان حقیقت را فهمید که از مملکت‏های نیازمند چه می‏برند و چه تحویل می‏دهند. (1)

شهید مطهری در جای دیگر می‏گوید:

افراد در تولید آزادند یا نه؟ به عبارت دیگر، هدف تولید چه باید باشد؟ هر چه سود دارد؟ یا هر چه مفید است؟ در رژیم سرمایه‏داری آزادی مطلق است. در رژیم سوسیالیستی، چون تولید و تقسیم به دست اجتماع است، قهراً دایرمدار اجتماع است. در اسلام با حفظ مالکیت فردی، جلو آزادی در تولید را در غیر امور مورد احتیاج اجتماع گرفته‏اند. مکاسب محرمه عبارت است از کسب به کار غیرمفید یا مضر. (2)

«این در حالی است که سرمایه‏داران بزرگ دنیا با به دست گرفتن رسانه‏های تبلیغاتی، ذهن و اندیشه مخاطبان را پیوسته به انتخاب کالاهای خود جلب می‏کنند و با شیوه‏های گوناگون، مصرف‏گرایی را ترویج می‏کنند. این شیوه تبلیغاتی که همگام با اهداف مکتب سرمایه‏داری بر پایه افزایش سود و لذت (و بدون در نظر گرفتن مصالح عمومی) استوار است، از دیدگاه اقتصادی اسلام, ارزشی ندارد؛ چراکه با ایجاد نیازهای کاذب، آدمی را به مصرف‏گرایی و تجملات می‏کشاند و به امیال نفسانی او دامن می‏زند. (3)

پی نوشت ها:

1- مطهری، مرتضی.  1385. نظری به نظام اقتصادی اسلام. تهران: صدرا. چاپ سیزدهم.صفحات 20 و 21

2- هان، صفحات 224 و 225

3- ایروانی، جواد. 1384. اخلاق اقتصادی از دیدگاه قرآن و حدیث. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی. صفحه  272