زنگان-کانون وبلاگ نویسان جوان زنجان

وبلاگ"حماسی"نوشت

یکی از سازوکارهای مهم در شکل‌دهی اقتصاد سالم و شکوفا، نظارت بر اقتصاد و کارهای تولیدی است. نظارت بر تولید از سوی دستگاه‌های ناظر، افزون بر آنکه اثر فراوانی در هم‏سو کردن فعالیت‌های اقتصادی و کارهای تولیدی با اولویت‌ها و نیازهای جامعه دارد و مانع از سوءاستفاده تولیدکنندگان از کارهای تولیدی خود می‌شود، در حفظ و ارتقای کیفیت و کنترل قیمت‌ها نیز مؤثر است.

«سیره‏نویسان می‌نویسند که پیغمبر عظیم الشأن و امیرمؤمنان بخشی از وقت خود را به نظارت بر بازار و جوانب مختلف داد و ستد مردم می‌گذراندند. شخصاً در بازار قدم می‌زدند، سؤال می‌کردند، اجناس را می‌دیدند، نصیحت می‌کردند، انذار می‌نمودند، آموزش می‌دادند و وظایف اخلاقی و دینی آنان را گوشزد می‌کردند و حتی گاهی نماینده می‌فرستادند.

برای نمونه، حضرت علی علیه السلام گاهی به بازار شترفروشان می‌رفت و می‌فرمود: بفروشید و قسم نخورید. پس روزی بر بازار ماهی‏فروش‌ها وارد شد و فرمود: در بازار ما مسلمانان نباید ماهی‌ای که در آب مرده است؛ یعنی به صورت شرعی، صید نشده، فروخته شود. ...

بنابراین، مسلّم گشت که نظارت بر تولید و بر گردش امور مالی و مواظبت و مراقبت از سلامت محیط داد و ستد و پیدا نشدن غِش و احتکار و هرج و مرج و حتی جبران ورشکستگی و از پا درآمدن بازار مسلمانان در سیره حاکمان اسلامی بوده و سیره‌نویسان، موارد فراوانی از مصادیق نظارت را در تاریخ آورده‌اند». (1)

شهید مطهری در این باره می‌نویسد:

اساس کار این است که منابع ثروت در جریان و مورد استفاده باشد و نیروی عمل آزاد و فعال باشد و مالکیت اختصاصی، محترم باشد، اما نظارت کامل بر طُرق درآمد بشود که از طریق نامشروع به دست نیاید، به اینکه نظام اقتصادی به شکلی باشد که نه به وسیله زور و نه به وسیله اضطرار، فردی فرد دیگر را استثمار نکند. دیگر اینکه دادگستری و مجازات سریع و سالمی در کار باشد. قبل از آن، تربیت و فرهنگ و اخلاق و ایمانی باشد که هر کس به حق خود قانع باشد و روح دزدی و استثمار در مردم بمیرد و احیاناً اگر کسی تخلف کرد، (در راستای عملی ساختن موضوع نظارت) به دست مجازات سپرده شود. در این وقت اقتصادی سالمی خواهیم داشت.» (2)

به گفته شهید محمدباقر صدر:

اسلام اصل نظارت حکومت اسلامی را بر فعالیت عمومی، و دخالت دولت برای حمایت مصالح عمومی و نگهبانی از آن، به وسیله محدود کردن آزادی‌های افراد در کارهایی که با آن سر و کار دارند، وضع کرده است. وضع این اصل از طرف اسلام، ضروری بود، تا ضامن تحقق بخشیدن ایده و مفاهیم عدالت اجتماعی خود به مرور زمان باشد. (3)

«اسلام از جمله به دلایل زیر به حاکم اسلامی و دولت اجازه داده است در تولید، مداخله و بر آن نظارت کند:

اول: به منظور تضمین و تعیین حداقل و حداکثر کالاهای ضروری؛ چراکه مسلم است که تولید بدون نظارت مرکزی و تنها به اتکای اراده صاحبان مؤسسات خصوصی، منجر به نابسامانی‌های اجتماعی و اسراف و زیاده‌روی از سویی، یا تفریط از سوی دیگر می‌شود. ازاین‏رو، برای حفظ توازن و تعادل اجتماعی اقتصادی باید دستگاه مرکزی بر آن، نظارت نماید.

دوم: اخذ تصمیمات قانونی در مورد مسایل اقتصادی و بنا بر مقتضیات در حدود قلمرو و آزادی قانونی؛ چراکه در زمینه مزبور، دولت می‌تواند مقرراتی مربوط به تمام موضوعات وضع کند. ازاین‏رو، ولیّ امر حق دارد در فعالیت‌های اقتصادی دخالت کند و هدف‌های عمومی اقتصاد سالامی را مشخص نماید.» (4)

پی نوشت ها:

1- اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1372. سخن‏ها را بشنویم. تهران: شرکت سهامی انتشار. چاپ هشتم.صفحات 304 . 306

2- مطهری، مرتضی، 1385. نظری به نظام اقتصادی اسلام. تهران: صدرا. چاپ سیزدهم.صفحات 209 و 210

3- صدر، سید محمدباقر. 1349. اقتصادنا. ترجمه ع. اسپهبدی. تهران: مؤسسه انتشارات اسلامی ـ انتشارات برهان.جلد یک، صفحات 360 و 361

4- همان، جلد دوم، صفحات 302 و 303