زنگان-کانون وبلاگ نویسان جوان زنجان

 وبلاگ "آپاندیس قلم "نوشت
پرسش:

سلام. لطفا روایاتی در تربیت فرزند برایم بگویید.
عربی روایات را ذکر کنید و خواهش میکنم چیزی که معصوم علیه السلام فرموده را کامل ذکر نمایید یعنی مثلادر کتبی که چاپ میشود نوع رفتار باهمسر سانسور دارد. متشکرم.

پاسخ:
جواب سوالتان را در دو قسمت مجزا پاسخ می گوییم:
1- تربیت فرزند:
نخست شایسته است از همه کسانی که علاقه مند به شناخت معارف دینی و تربیتی هستند، بخصوص آنانی که به وظایف خود در قبال فرزندان توجه دارند و پرسش هایی را در این زمینه مطرح می کنند تشکر نماییم. انتظار ما این است که همه مسلمانان ـ بویژه پدران و مادران که بار سنگین تربیت فرزند را به عهده دارند ـ در باب معارف دینی و اسلامی و شناخت مسؤولیت خود در این مورد بیشتر توجه کنند و اگر احیاناً ابهاماتی وجود داشت آن ها را با طرح این گونه سؤالات بر طرف سازند:
- تربیت فرزند در آیینه احادیث:
* قال الامام الصادق(ع): «اِعْدِلُوا بَیْنَ اَوْلادِکُمْ کَما تُحِبّونَ اَنْ یَعْدِلُوا بَیْنَکُمْ».(1)
امام صادق(ع) فرمود: بین فرزندان خود به عدالت رفتار نمایید، همان طور که مایلید فرزندان شما بینتانبه عدل و داد رفتار کنند.
* قالَ رَسُولُ اللهِ(ص): «اَحِبُّوا الصِّبْیانَ وَ ارْحَمُوهُمْ وَ اِذا وَعَدْتُمُوهُمْ فَفُوا لَهُمْ فَاِنَّهُمْ لایَرَوْنَ اِلّا اَنَّکُمْ تَرْزُقُونَهُمْ».(2)
رسول خدا(ص) فرمود: کودکان خود را دوست بدارید و با آنان مهربان باشید، وقتی به آن‌ها وعده‌ای می‌دهید حتماً وفا کنید زیرا کودکان، شما را رازق خود می‌پندارند.
* قال الامام الصادق(ع): «دَعِ ابْنَکَ یَلْعَبْ سَبْعَ سِنینَ».(3)
امام صادق(ع) فرمود: فرزند خود را هفت سال آزاد بگذار تا بازی کند.
* قال الامام الصادق(ع): «اَلْغُلامُ یَلْعَبُ سَبْعَ سِنینَ وَ یَتَعَلَّمُ الْکِتابَ سَبْعَ سِنینَ و یَتَعَلَّمُ الْحَلالَ و الْحَرامَسَبْعَ سِنینَ».(4)
امام صادق(ع) فرمود: طفل هفت سال بازی کند، هفت سال خواندن و نوشتن بیاموزد، هفت سال حلال و حرام (احکام الهی) را یاد بگیرد.
* قالَ رَسُولُ اللهِ(ص): «إنَّ اللَّهَ تَعالی یُحِبُّ أن تَعدِلُوا بَینَ أولادِکم حَتّی فی القُبَلِ».(5)
پیامبر اکرم(ص) فرمود: خداوند دوست دارد که میان فرزندانتان عادلانه رفتار کنید، حتی در بوسیدن آنها.
* قال الامام الصادق(ع): «انَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیَرْحَمُ الرَّجُلُ لِشِدَّةِ حُبِّه لِوَلَدِهِ».(6)
امام صادق(ع) فرمود: همانا خداوند متعال نسبت به شخصی که نسبت به فرزند خود محبت بسیار دارد رحمت و عنایت می‌کند.
* قال الامام الصادق(ع): «بادِرُوا اَحْداثِکُمْ بِالْحَدیثِ قَبْلَ اَنْ یَسْبِقَکُمْ اِلَیْهِمُ الْمُرْجِئَةُ».(7)
امام صادق(ع) فرمود: احادیث اسلامی را به نوجوانان خود بیاموزید (و در انجام این وظیفه تربیتی تسریع نمایید)، پیش از آن که مخالفان گمراه بر شما پیشی گیرند (و آنان را گمراه سازند).
* قال الامام الباقر(ع): «إذا بلغ الغلام ثلاث سنین فقل له سبع مرات قل لا إله إلا الله ثم یترک حتى یبلغثلاث سنین و سبعة أشهر و عشرین یوما ثم یقال له قل محمد رسول الله سبع مرات و ... ».(8)
امام باقر(ع) فرمود: هنگامی که کودک به سه سالگی رسید به او بگویند هفت مرتبه بگوید لا اله الّا الله (تا بیاموزد)، در چهار سالگی به او بگویند که هفت مرتبه بگوید محمد رسول الله (تا یاد بگیرد)، در پنج سالگی رویش را به قبله متوجه کنند و به او بگویند که سر به سجده بگذارد، در پایان شش سالگی رکوع و سجده صحیح را به او بیاموزند و در هفت سالگی به طفل گفته شود: دست و رویت را بشوی و پس از آن به او گفته شود: نماز بخوان.
* قال الامام الصادق(ع): «اَکثِرُوا مِنْ قُبْلَةِ اَوْلادِکُمْ فَاِنَّ لَکُمْ بِکُلِّ قُبْلَةٍ دَرَجَةً».(9)
امام صادق(ع) فرمود: فرزندان خود را بسیار ببوسید زیرا برای شما در هر بوسیدن درجه‌ای است.
* «(کانَ عَلیُّ بْنَ الْحُسَیْنِ(ع) اِذا بُشِّرَ بِوَلَدٍ لَمْ یَسْئَلْ اَذَکَرٌ هُوَ اَمْ اُنْثَی بَلْ یَقُولُ اَسَویٌّ فَاِذا کانَ سَویّاً) قالَ:الْحَمْدُ لِلّه الَّذی لَمْ یَخْلُقهُ مُشَوَّهاً».(10)
(وقتی امام سجاد(ع) را به ولادت مولودی بشارت می‌دادند، نمی‌پرسید پسر است یا دختر، بلکه از اندام معتدل و ساختمان سالم او سؤال می‌کرد. چون خبر سلامتش را می‌شنید)، می‌گفت: خدا را شکر که او را قبیح و ناموزون نیافریده است.
* قالَ رَسُولُ اللهِ(ص): «والَّذی نَفْسی بِیَدِهِ لَوْ اَنَّ رَجُلاً غَشَیَ امْرَأتَهُ و فِی الْبَیْتِ صَبِیٌّ ... ».(11)
رسول اکرم(ص) فرمود: قسم به آنکه جانم در دست اوست، اگر مردی با همسر خود آمیزش کند و در آنجا، کودک بیداری آن دو را در حال آمیزش ببیند و سخنان آنان و همچنین صدای تنفسشان را بشنود، آن طفل هرگز رستگار نخواهد شد، چه دختر باشد و یا پسر، سرانجام به زنا آلوده می‌شود.
* قال رسول الله(ص): «وَقِّرُوا کِبارَکُمْ وَ ارْحَمُوا صِغارَکُمْ».(12)
رسول اکرم(ص) فرمود: به بزرگسالان خود احترام کنید و نسبت به کودکان خویش ترحم و عطوفت نمائید.
* قالَ رَسُولُ اللهِ(ص): «رَحِمَ اللهُ والِدَیْنِ اَعانا وَلَدَهُما عَلی بِرِّهِما».(13)
رسول اکرم(ص) فرمود: خداوند رحمت کند پدر و مادری را که فرزندان خویش را در نیکی کردن به خود یاری نمایند.
* قالَ رَسُولُ اللهِ - صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه -: «لَیْسَ مِنّا مَنْ لَمْ یَرْحَمْ صَغیرَنا وَ لَمْ یُوَقِّرْ کَبِیرَنا».(14)
پیغمبر اکرم(ص) فرمود: کسی که به کودکان مسلمین رحمت و محبت نکند و بزرگسالان را احترام ننماید، از ما نیست.
* «النَّبیِّ (ص)نَظَرَ اِلی رَجُلٍ لَهُ ابْنانِ فَقَبَّلَ اَحَدَهُما وَ تَرَکَ الآخَرَ. فَقالَ رسول الله(ص) فَهَلّا ساوَیْتَ بَیْنَهُما؟»(15)
(پدری با دو فرزند خود شرفیاب محضر رسول اکرم(ص) بود. یکی از فرزندان خود را بوسید و به فرزند دیگر اعتنایی نکرد.) پیغمبر که این رفتار (نادرست) را مشاهده کرد، به او فرمود: چرا با فرزندانت به طور مساوی رفتار نمی‌کنی؟
* قال الامام الباقر(ع): «یُحْفَظُ الْاَطْفالُ بِصلاحِ آبائِهِمْ».(16)
امام باقر(ع) فرمود: حفظ اطفال از خطرات و انحراف‌ها در صلاحیت و شایستگی (وظیفه) پدران آن‌ها است.
* قَبَّلَ رَسُولُ الله(ص) الحَسَنَ و الْحُسَیْنَ - عَلَیْهِما السَّلامُ - فَقالَ: الْاقْرَعُ بْنُ حابِسٍ اِنَّ لی عَشْرَةًمِنَ‌ الْاَوْلادِ ما قَبَّلْتُ واحِداً مِنْهُمْ. فَقالَ: ما عَلَیَّ اَنْ نَزَعَ اللهُ الرَّحْمَةَ مِنْکَ».(17)
رسول اکرم(ص) حسن و حسین (ع) را بوسید. اقرع بن حابس که ناظر مهر و عطوفت پیغمبر نسبت به فرزندان خود بود، عرض کرد: من ده فرزند دارم و هرگز آن‌ها را نبوسیده‌ام. حضرت در جواب فرمود: ربطی به من ندارد که خداوند ریشه رحمت و شفقت را از قلب تو کنده است.
* عَنِ النَّبیِّ(ص) اِنَّهُ کانَ جالِساً فَاَقْبَلَ الْحَسَن وَ الْحُسَیْن(ع) فلما رآهما النبی(ص) و استبطأ بلوغهما ... .»(18)
رسول اکرم(ص) نشسته بود، حسن و حسین - علیهما السلام - وارد شدند، حضرت به احترام آن‌ها از جای برخاست و به انتظار ایستاد، حرکت آن دو به سوی پیامبر به طول انجامید. رسول اکرم(ص) به طرف کودکان پیش رفت و از آنان استقبال نمود، هردو را بر دوش خود سوار نمود و فرمود: فرزندان عزیز، مرکب شما چه خوب مرکبی است و شماها چه سواران خوبی هستید!
* «کانَ رسول الله(ص) یَقْدِمُ مِنَ السَّفرِ فَیَتَلَقّاهُ الصِّبیانُ ... ».(19)
موقعی که رسول اکرم از سفری مراجعت می‌فرمود و در رهگذر با کودکان مردم برخورد می‌کرد به احترام آن‌ها می‌ایستاد، سپس امر می‌فرمود کودکان را می‌آوردند، از زمین برمی‌داشتند و به آن‌ حضرت می‌دادند. رسول اکرم بعضی را در بغل می‌گرفت و بعضی را بر پشت و دوش خود سوار می‌کرد و به اصحاب خویش می‌فرمود: کودکان را بغل بگیرید و بر دوش خود بنشانید.
* قال رسول الله(ص): ا«َکْرِمُوا اَوْلادَکُمْ وَ اَحْسِنُوا آدابَکُمْ».(20)
رسول اکرم(ص) فرمود: به فرزندان خود احترام کنید و با آداب و روش پسندیده با آن‌ها معاشرت نمایید.
* «دَعِیَ رسول الله(ص) اِلی صَلوةٍ وَ الْحَسَنُ‌(ع) مُتَعَلِّقُ بِه فَوَضَعَهُ ... ».(21)
رسول اکرم(ص) مردم را به نماز دعوت کرد و حضرت حسن(ع) طفل خردسال صدیقه اطهر نیز با آن‌ حضرت بود. پیغمبر طفل را کنار خود نشاند و به نماز ایستاد. یکی از سجده‌های نماز را خیلی طول داد. (راوی حدیث می‌گوید:) من سر از سجده برداشتم، دیدم حضرت حسن (ع) از جای خود برخاسته و روی کتف پیغمبر نشسته است. وقتی نماز تمام شد مأمومین گفتند: یا رسول الله چنین سجده‌ای از شما ندیده بودیم، گمان کردیم وحی به شما رسیده است. پیامبر اکرم(ص) فرمود: وحی نرسیده بود، فرزندم حسن در حال سجده بر دوشم سوار شد، نخواستم تعجیل کنم و کودک را به زمین بگذارم، آن قدر صبر کردم تا خودش از کتفم پائین آمد.
* قال الامام الصادق(ع): صَلَّی رَسُولُ اللهِ(ص) بالنّاسِ ظهرَ مخفف فی الرّکعتینِالاخیرتینِ ... .(22)
امام صادق(ع) فرمود: رسول اکرم - صلی الله علیه و آله - نماز ظهر را با مردم به جماعت گذارد و دورکعت آخر را به سرعت و با اسقاط مستحبات برگزار کرد. پس از نماز مردم گفتند: یا رسول الله آیا در نماز پیش‌آمدی شد؟ حضرت پرسید مگر چه شده؟ عرض کردند دو رکعت آخر را به سرعت، ادا کردید. فرمود: مگر صدای شیون و استغاثه کودک را نشنیدید.
* قالَ رَسُولُ اللهِ(ص): «اِذا واعَدَ اَحَدُکُمْ صّبِیَّهُ فَلْیُنْجِزْ».(23)
رسول خدا(ص) فرمود: وقتی یکی از شما به فرزند خود وعده‌ای داد پس به آن وفا کند و از عهد خود تخلف ننماید.
* قالَ اَبوالْحَسَن(ع): «اِذا وَعَدْتُمُ الصِّبْیانَ فَفُوا لَهُمْ فَاِنَّهُمْ یَرَوْنَ اَنَّکُمُ الّذینَ ... ».(24)
امام کاظم(ع) فرمود: چون به اطفال وعده‌ای دادید وفا کنید (و تخلف ننمائید)، زیرا کودکان گمان می‌کنند شما رازق آن‌ها هستید. خداوند برای هیچ چیز به قدر تجاوز به حقوق زنان و کودکان غضب نمی‌کند.
* قال الامام علی(ع): «لایَصْلَحُ الْکِذْبُ جِدٌّ وَ لاهَزْلٌ وَ لا اَنْ یَعِدَ اَحَدُکُمْ صَبِیَّهُ ثُمَّ لایَفِیَ لَهُ».(25)
امام علی(ع) فرمود: شایسته نیست آدمی به جد یا به شوخی دروغ بگوید و شایسته نیست کسی به فرزند خود وعده‌ای بدهد و به‌ آن وفا ننماید.
* قالَ رسول الله(ص): «مَنْ کانَ عنْدَهُ صَبیٌّ فَلْیَتَصابَ لَهُ».(26)
رسول اکرم(ص) ‌فرمود: آن کس که نزد او کودکی است باید (در پرورش وی) کودکانه رفتار نماید.
* قالَ اَمیرُ الْمُؤْمِنینِ(ع): «مَنْ کانَ لَهُ وَلَدٌ صَبا».(27)
امام علی(ع) فرمود: کسی که کودکی دارد باید (در راه تربیت او) کودکانه رفتار نماید.
* قالَ رسول الله(ص): «رَحِمَ اللهُ عَبْداً اَعانَ وَلَدَهُ عَلی بِرِّهِ بِالاِحْسانِ اِلَیْهِ وَ التَّاَلُّفِ لَهُ وَ تَعْلیمِه وَتأدیبِه».(28)
رسول خدا(ص) فرمود: خداوند رحمت کند پدری را که با نیکی نمودن و مهربانی به فرزندش و با آموزش دادن و ادب کردنش او را در نیکی به خود یاری می‌کند.
* قالَ رَسُولُ اللهِ(ص): «رَحِمَ اللهُ مَنْ اَعانَ وَلَدَهُ عَلی بِرِّه. قالَ کَیْفَ یُعینُهُ عَلی بِرِّه؟ قالَ یَقْبَلُمَیْسُورَهُ وَ یَتَجاوَزُ عَنْ مَعْسُورِه وَ لا یُرْهِقُهُ وَ لا یَخْرُقُ بِه».(29)
رسول اکرم(ص) فرمود: خدای رحمت کند کسی را که فرزندش را در نیکی به خود یاری می‌کند. راوی حدیث پرسید: چگونه فرزندمان را در نیکی به خود یاری نماییم؟ حضرت فرمود: آنچه را که کودک در قوه و توان داشته و انجام داده است از او قبول کند، آنچه انجام آن برای کودک سنگین و طاقت فرسا است از او نخواهد، او را به گناه و طغیان وادار نکند و به او دروغ نگوید و در برابر او مرتکب اعمال جاهلانه (و احمقانه) نشود.
* «رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ - صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه - اِنَّهُ نَظَرَ اِلی بَعْضِ الْاَطْفالِ فَقالَ: وَیْلٌ لِاَولادِ آخِرِ الزَّمانِ ... ».(30)
رسول اکرم به تعدادی از کودکان نگاه کرد، سپس فرمود: وای بر فرزندان آخر‌الزمان از پدرانشان. عرض شد یا رسول الله از پدران مشرک آن‌ها؟ فرمود: نه بلکه از پدران مسلمانشان که هیچ چیز از فرائض مذهبی را به آنان نمی‌آموزند و اگر خود فرزندان پاره‌ای از مسائل دینی را فرا گیرند آن‌ها را باز می‌دارند و تنها به این قانع هستند که فرزندانشان متاع ناچیزی از دنیا بدست آورند، من از این قبیل پدران بری هستم و آنان نیز از من بیزارند.
* قالَ رسول الله(ص): «مَنْ فَرَّحَ ابْنَتَهُ فَکَاَنَّما اَعْتَقَ رَقَبَةً مِنْ وُلْدِ اِسْمعیلَ وَ مَنْ اَقَرَّ عَیْنَ ابْنٍ فَکَاَنَّمابَکی مِنْ خَشْیَةِ اللهِ».(31)
رسول خدا(ص) فرمود: کسی که دختر بچه خود را شادمان کند مانند کسی است که بنده‌ای را از فرزندان (حضرت) اسماعیل، آزاد کرده باشد، و آن کس که پسر بچه خود را مسرور و دیده او را روشن کند مانند کسی است که از خوف خدا گریسته باشد.
* قالَ رَسُولُ الله(ص): «اِذا نَظَرَ الْوالِدُ اِلی وَلَدِه فَسَرَّهُ کانَ لِلْوالِدِ عِتْقُ نَسْمَةٍ».(32)
رسول اکرم(ص) فرمود: هرگاه پدری با نگاه (مودّت‌آمیز) خود فرزند خویش را مسرور کند، خداوند به او اجر آزاد کردن یک بنده را می‌دهد.
* عَنْ مُعاوِیَةَ بْنَ وَهَبٍ قالَ: سَألتُ اَباعَبْدِالله(ع) فی کَمْ یُؤْخَذُ الصَّبیُّ بالصَّلوةِ؟ فَقالَ بَیْنَ سَبْعِ سِنینَ وسِتُ سِنینَ.(33)
معاویة بن هب از امام صادق(ع) پرسید، در چه سنی کودک به نماز امر ‌شود؟ حضرت فرمود: بین شش و هفت سالگی.
* قالَ رَسُولُ اللهِ(ص): «اِذا بَلَغَتِ الْجارِیَةُ سِتَّ سِنینَ فَلا یُقَبِّلْهَا الْغُلامُ و الْغُلامُ لا تُقَبِّلْهُ الْمَرْأةُ اذاجاوَزَ سَبْعَ سِنینَ».(34)
رسول اکرم(ص) فرمود: هنگامی که دختر بچه ای شش ساله شد، پسر بچه ای او را نبوسد و همچنین زن‌ها از بوسیدن پسر بچه‌ای که سنش از هفت سال تجاوز کرده است، خودداری کنند.
* قالَ اَبِی الْحَسَنِ(ع): «اِذا اَتَتْ عَلَی الْجارِیَةِ سِتُّ سِنینَ لَمْ یَجُزْ اَنْ یُقَبِّلَها رَجُلٌ لَیْسَتْ هِیَ بِمَحْرَمٍ لَهُ وَلایَضُمُّها اِلَیْهِ».(35)
امام کاظم(ع) فرمود: وقتی دختر بچه شش ساله شد، جایز نیست مرد نامحرم او را ببوسد، و همچنین نمی‌تواند او را در آغوش بگیرد (بغل کند).
* قالَ الامام علی(ع): «تَعَلَّمُوا الْعِلْمَ صِغاراً تَسُودُوا بِه کِباراً».(36)
امام علی(ع) فرمود: در خُردسالی علم بیاموزید تا در بزرگسالی به برتری و سیادت نائل آیید.

- منابع کمکی برای تربیت فرزند: 
1ـ تربیت کودک از دیدگاه اسلام، مجید رشید پور، تهران، انجمن اولیا و مربیان، 1374. 
2ـ رفتار والدین با فرزندان، محمد علی سادات، تهران، انجمن اولیا و مربیان، 1374. 
3ـ خانه و مدرسه، سید احمد زرهانی. عزیز الله تاجیک، تهران، انجمن اولیا و مربیان، 1374. 
4ـ شیوه های صحیح امر به معروف و نهی از منکر، تهران، سازمان تبلیغات، دادسرای انقلاب، 1369. 
5ـ نقش اسوه ها در تربیت، مصطفی عباس مقدم، تهران، سازمان تبلیغات، 1371. 
6ـ شخصیت کودک، ل. ق استروسکا، ترجمه اصغرزاده، تهران، انتشارات دنیا، 1368. 
7ـ روان شناسی تربیتی، غلام علی افروز، تهران، انتشارات انجمن اولیا و مربیان، 1372. 
8ـ اسلام و تعلیم و تربیت، محمد باقر حجتی، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، 1370. 
9ـ روان شناسی تربیتی، علی شریعتمداری، تهران، امیرکبیر، 1374. 
10- پرورش در پرتو نیایش، حسنعلی نوریها، قم، دارالفکر، 1372. 
11ـ تعلیم و تربیت و مراحل آن، غلام حسین شکوهی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1371. 
12ـ روان شناسی نوجوانان و جوانان، سید احمد احمدی، تهران، انتشارات مشعل، 1373. 
پی نوشت ها:
1. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1404 ه.ق. ج101، ص92.
2. محمد بن الحسن الحر العاملی، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت، قم، 1409 ه.ق. ج 5، ص 126.
3. ثقه الاسلام کلینی، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، طهران، 1365 ه.ش. ج6، ص 46.
4. «الکافی، ج 6، ص 46».
5. محمدی ری شهری، میزان الحکمه، قم، موسسه دارالحدیث، 1416هـ.ق. ح 22665.
6. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص196، شریف رضی، چاپ چهارم، قم 1370ش. ص 113.
7. «الکافی، ج6، ص 47».
8. «مکارم الاخلاق، ص 115».
9. «بحار الانوار، ج101، ص92».
10. «مکارم الاخلاق، ص 119».
11. «وسائل الشیعه، ج 5، ص 16».
12. عیون اخبارالرضا، شیخ صدوق، جهان، 1378ق. ص 163.
13. نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسایل، مؤسسه آل البیت، قم1408ه.ق. ج 2، ص 625.
14. ورام بن أبی فراس‏، مجموعه ورام، انتشارات مکتبه فقیه. ج 1، ص34.
15. «مکارم الاخلاق، ص 113».
16. «بحار الانوار، ج 15، ص 178».
17. «مکارم الاخلاق، ص 113».
18. «بحار الانوار، ج 10، ص80».
19.  فیض کاشانی، المحجة البیضاء، نشر موسسه اسلامی  قم 1378 ش. ج 3، ص 366.
20. «بحار الانوار، ج 23، ص 114».
21. «بحار الانوار، ج 10، ص 82».
22. «الکافی، ج 6، ص48».
23. «مستدرک الوسائل، ج 2، ص 626».
24. «الکافی، ج 6، ص 50».
25. «وسائل الشیعه، ج3، ص 232».
26. «وسائل الشیعه، ج 5، ص 126».
27. «وسائل الشیعه، ج 5، ص 126».
28. «مستدرک الوسائل، ج 2، ص 626».
29. «الکافی، ج 6، ص 50».
30. «مستدرک الوسائل، ج 2، ص 625».
31. «مکارم الاخلاق، ص 114».
32. «مستدرک الوسائل، ج2، ص626».
33. «وسائل الشیعه، ج 2، ص 3».
34. «مکارم الاخلاق، ص 115».
35. «وسائل الشیعه، ج 5، ص 28».
36. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة ، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏ ، 1404ق. ج 20، ص 267.